Ngành công nghiệp non trẻ

Đánh giá về hiện trạng và tương lai ngành công nghiệp ô tô và phụ tùng ô tô Việt Nam, Giáo sư Kobayashi Hideo, Đại học Waseda Nhật Bản cho rằng, ngành công nghiệp ô tô ở Việt Nam có số lượng xe ô tô sản xuất, số lượng xe tiêu thụ thấp nhất ASEAN. Đây là nguyên nhân lớn nhất dẫn đến ngành sản xuất linh phụ kiện ô tô không phát triển. Thái Lan hiện đang đứng đầu trong lĩnh vực sản xuất xe ô tô; Malaysia đang duy trì 800.000 chiếc xe hơi/1 năm, trong khi đó Việt Nam chỉ sản xuất 250.000 chiếc/năm. 

Nguyên nhân dẫn đến thực trạng này theo Giáo sư Kobayashi Hideo do Việt Nam chưa có lịch sử phát triển ngành công nghiệp ô tô, mới chỉ bắt đầu từ những năm 1990- Việt Nam bắt đầu sản xuất xe máy với 5 triệu chiếc/năm, nay đã tăng lên mấy chục nghìn chiếc/năm. Trong khi đó, những năm này là thời kì toàn bộ các nước ASEAN chuyển đổi từ công nghiệp hóa thay thế nhập khẩu sang công nghiệp hóa hướng xuất khẩu, nên không có cơ hội cho phát triển ngành sản xuất phụ kiện. Như vậy, ngành công nghiệp ô tô Việt Nam vừa phải phát triển trong nước lại vừa phải tìm giải pháp cạnh tranh với xe nhập khẩu từ các nước khác. 

Bên cạnh đó, ngành sản xất linh phụ kiện ô tô của Việt Nam lại bắt đầu từ sản xuất linh phụ kiện xe máy. Theo thống kê, từ giai đoạn 1986-1999, khi Việt Nam đổi mới và tham gia vào ASEAN, Việt Nam có 33 DN, các DN chủ yếu sản xuất linh kiện CKD. Giai đoạn 2 (năm 2000-2002), xe máy Trung Quốc giá rẻ tràn vào Việt Nam làm tăng lượng xe tiêu thụ từ 5.000 chiếc/năm lên 15.000 chiếc/năm. 

Giai đoạn 3 (2003-nay) số lượng DN sản xuất linh kiện xe máy và ô tô tăng lên nhanh chóng với 162 DN, nhưng vẫn còn rất non trẻ. Số lượng DN có vốn đầu tư nước ngoài sản xuất linh phụ kiện ô tô có khoảng 80 DN, trong đó chủ lực là các DN có vốn đầu tư từ Đài Loan, với 43 DN; Hàn Quốc 10 DN... chủ yếu là DN đang lắp ráp xe máy, với 50 DN, các DN này đang có xu hướng cung cấp cả linh phụ kiện cho ô tô. Riêng đối với các DN Nhật Bản chủ yếu cung cấp linh phụ kiện cho ô tô. 

Đối mặt với nhiều thử thách

Theo các chuyên gia, các DN sản xuất  linh phụ kiện ô tô tại Việt Nam có năng lực kĩ thuật tích lũy trong việc sản xuất linh kiện xe máy, có DN sản xuất được động cơ xe máy, nhưng vậy các DN hoàn toàn có khả năng chuyển sang sản xuất và cung phụ tùng cho ô tô.

Chính vì thế, cần tạo điều kiện để các nhà sản xuất linh kiện xe máy chuyển dịch sang sản xuất linh kiện cho cả xe máy và ô tô. Tuy nhiên, ngành sản xuất linh phụ kiện ô tô cần phải khắc phục những hạn chế, như: vấn đề về kỹ thuật, xây dựng cơ chế đào tạo nhằm nâng cao kỹ thuật đo lường, kỹ năng quản lý chất lượng, quản lý sản xuất. Về vấn đề kinh doanh, việc chuyển đổi sang lĩnh vực ô tô trên cơ sở phát huy nền sản xuất linh phụ kiện xe máy là điều kiện lợi thế của Việt Nam cần phát triển. 

Các nước phát triển thị trường ô tô nhờ phát triển thị trường. Hiện nay, Cộng đồng kinh tế ASEAN đã được thành lập, Việt Nam cần phải suy nghĩ cân nhắc với nhiều thử thách, trong đó có việc giảm thuế  xe nhập khẩu nguyên chiếc và thuế linh phụ kiện lắp ráp ô tô sau năm 2018.  

Chia sẻ với các doanh nghiệp Việt Nam về định hướng phát triển công nghiệp ô tô tại Việt Nam trong thời gian tới, đại diện JICA cho rằng, trong thời gian qua, JICA đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ cho Việt Nam, trong đó có việc hỗ trợ phát triển công nghiệp ô tô, tăng tỷ lệ nội địa hóa cho các DN. Năm 2018, Việt Nam hội nhập sâu hơn nữa vào khu vực, giảm thuế đối với nhiều xe ô tô nhập khẩu, nhiều dòng xe gá rẻ sẽ tràn vào Việt Nam.

Đây sẽ là một trong áp lực đối với việc lắp ráp, sản xuất ô tô của Việt Nam. Tuy nhiên, với hệ thống giao thông phát triển, với nhiều tuyến đường cao tốc, nhu cầu về ô tô của người dân Việt Nam sẽ phát triển.

Bà Nguyễn Xuân Thúy, đại diện Viện Nghiên cứu Chiến lược, chính sách Công nghiệp- Bộ Công Thương cho rằng, công nghiệp ô tô tại Việt Nam tạo ra khoảng 80.000 việc làm trực tiếp, nộp ngân sách khoảng 1 tỷ USD/năm, tạo động lực phát triển khoa học công nghệ và đổi mới, tạo hiệu ứng lan tỏa phát triển các ngành công nghiệp khác; cân bằng cán cân thương mại, thay thế nhập khẩu. 

Khoảng cách giữa sản xuất và bán hàng ngày càng lớn, tăng nhập khẩu xe nguyên chiếc. Số lượng xe con và xe tải nhâp khẩu khá đồng đều, nhưng kim ngạch nhập khẩu xe tải lớn hơn xe con rất nhiều, gần gấp đôi. Trong ASEAN, Thái Lan là nguồn cung ứng chính xe tải cho Việt Nam, trong khi đó, xe con nhập khẩu chủ yếu từ ngoài ASEAN, như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, chiếm 68% về giá trị. 

Việt Nam xuất khẩu phụ tùng ô tô tương đương với nhập khẩu, tuy nhiên, cơ cấu xuất khẩu tập trung chủ yếu vào dây điện trong xe ô tô sang Nhật Bản. Số lượng NK linh kiện phục vụ lắp ráp trong nước nên sản phẩm rất đa dạng. Nguồn cung chính chủ yếu từ Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan.

Theo bà Thúy, sau 2018 áp lực đối với các DN sản xuất lắp ráp ô tô trong nước sẽ tăng lên do xe ô tô nguyên chiếc NK từ Thái Lan chịu mức thuế 40% đối với xe ô tô con và 5% đối với xe tải; năm 2017, mức thuế này giảm xuống 30% và về mức 0% vào năm 2018. Hiện tại ASEAN mới chỉ cung cấp 20% lượng xe NK vào Việt Nam, nhưng sau 2018 khi mức thuế giảm, lượng xe NK từ ASEAN dự báo sẽ tăng mạnh.

Tuy nhiên, theo đánh giá nghiên cứu của các chuyên gia, mặc dù quy mô thị trường của Việt Nam còn nhỏ nhưng có tiềm năng để phát triển, là điểm hấp dẫn các nhà đầu tư trong lĩnh vực ô tô và phụ tùng ô tô. Các FTA sẽ mở ra cơ hội rút ngắn lộ trình nội địa hóa phụ tùng linh kiện, các DN sẽ tận dụng cơ hội để xuất khẩu và tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu…